W Polsce według danych z grudnia 2021 działa 956 muzeów. Praktycznie w każdej większej miejscowości jest jakaś placówka muzealna. W miastach wojewódzkich jest wiele muzeów o różnorodnej tematyce. Nie każde miejsce jest jednak warte uwagi. Przez ostatnie kilka lat byłem w muzeach które mnie zachwyciły, ale również w tych, które zdecydowanie rozczarowały. Które muzeum w Polsce jest najatrakcyjniejsze? Ze wszystkich udało mi się wyselekcjonować najlepsze 10 muzeów!
Najlepsze muzea w Polsce – jak powstał ranking?
Próba stworzenia listy najciekawszych muzeów to niełatwe zadanie. Czego bym nie napisał, zawsze ranking polskich muzeów będzie subiektywny. Coś się może podobać bardziej albo mniej. Warto jednak wyjaśnić na wstępie, co brałem pod uwagę, żeby wszystkie placówki zostały ocenione sprawiedliwie.
Oceniam wyłącznie muzea w których byłem.
Nie odwiedziłem każdego muzeum w Polsce, więc nie piszę o czymś, czego nie widziałem na własne oczy.
Podstawą do mojej oceny jest wystawa stała.
Ekspozycje czasowe często się zmieniają, są nierówne i trudno na ich podstawie wyciągać wnioski. Nie oceniam też szeroko pojętej działalności statutowej muzeów. Nie wiem, jakie organizują warsztaty, spotkania, lekcje muzealne. Może mają beznadziejną wystawę, ale za to wydają ciekawe książki albo gry planszowe? Nie wnikam, bo sprawdzić tego wszystkiego nie sposób. Dlatego najciekawsze polskie muzea wybrałem w oparciu o stałe ekspozycje.
Dwa najważniejsze elementy decydujące o ocenie końcowej to atrakcyjność dla odbiorcy i walory edukacyjne.
W moich oczach tylko taki sposób oceniania daje równe szanse muzeom, które mają inne możliwości. Pod względem wartości zgromadzonych eksponatów na pewno wygrałoby Muzeum Narodowe w Warszawie, Zamek Królewski, Muzeum Czartoryskich w Krakowie albo Wawel. Jednak nie o to chodzi. Są też muzea, gdzie jest znakomity pomysł, a nie ma budżetu na gromadzenie dzieł sztuki czy pamiątek o ogromnej wartości. Nie można ich odrzucać już na starcie. Dobre muzeum to takie, którego zwiedzanie nie nudzi, tylko jest wartościowym przeżyciem i inspiruje do rozwijania swoich zainteresowań. Na koniec ważna jest także edukacja. Nie chodzi o to, żeby obejrzeć ładne rzeczy (jak w Muzeum Bursztynu), tylko o to, żeby się czegoś nauczyć i coś zapamiętać.
Patrząc na te kwestie wytypowałem 12 najciekawszych muzeów w Polsce.
Jeśli nie chcesz tracić czasu na odwiedzanie nudnych, nieciekawych wystaw wybieraj miejsca z tej listy.
Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku
Jeśli planujesz zwiedzanie Gdańska i masz czas, żeby zobaczyć tylko jedno muzeum, niech to będzie właśnie Europejskie Centrum Solidarności. Wystawa stała perfekcyjnie opisuje przemiany, które miały miejsce w Polsce w latach 70. i 80. XX wieku. Dużo lepiej niż książki wyjaśnia okoliczności powstania Solidarności, charakter tej organizacji, cele i działania oraz wpływ jaki miała na przemiany ustrojowe. Tworząc wystawę sięgnięto po wiele narzędzi działających na różne zmysły. W muzeum zobaczysz autentyczne rekwizyty jak przestrzelona kurtka robotnika czy deklaracja przynależności do związku Lecha Wałęsy. Są zdjęcia, filmy, zrekonstruowane pomieszczenia, pojazdy do których można wsiadać, stare dokumenty i gazety, utwory muzycznedo posłuchania Doskonałą robotę robi też audio przewodnik. Szczególnie ścieżka rodzinna to prawdziwy majstersztyk. Opowieść starego stoczniowca w prosty zrozumiały dla dzieci sposób wyjaśnia wszystkie trudne kwestie i wzbudza emocje od początku do samego końca. Wystawa jest zrobiona perfekcyjnie i nie budzi żadnych kontrowersji, co jest przecież trudne, bo najnowsza historia miesza się z polityką.
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi
To muzeum, którego początkowo nie było w rankingu, ale po tym, jak je zobaczyłem nie miałem wątpliwości, że trzeba to uzupełnić! Nazwa nie brzmi może zachęcająco, ale placówka jest świetna. Ogromna ekspozycja położona na terenie dawnej fabryki nie jest poświęcona wbrew pozorom wyłącznie maszynom tkackim. Muzeum opowiada bardziej o rozwoju miasta Łodzi, a także przemianach społecznych i wydarzeniach historycznych. Zdecydowanie najciekawsza jest wystawa “Łódzkie mikrohistorie. Ludzkie mikrohistorie”, która w genialny sposób rekonstruuje losy łódzkich rodzin z różnych okresów pokazując realia życia w różnych okresach. Ekspozycja została nagrodzona w konkursie na Wydarzenie Historyczne Roku 2020.
Centrum Pieniądza NBP
Czasem czytam, że Polakom brakuje edukacji ekonomicznej i dlatego nie rozumieją podatków, stóp procentowych czy reguł zarządzania budżetem. Rzecz w tym, że w Warszawie jest takie miejsce, które doskonale odpowiada na te potrzeby. Mowa o Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira Skrzypka. Muzeum znakomicie dokumentuje wszelkie kwestie związane z pieniędzmi. Nie chodzi tu tylko o pokazanie starych moment czy podniesienia sztabki złota (choć to też jest), ale o pokazanie w szerokim kontekście wielu spraw związanych z pieniędzmi. Można dowiedzieć się jak działa giełda, poznać bliżej historię obiegu bezgotówkowego, nauczyć się odróżniać pieniądze prawdziwe od fałszywych, dowiedzieć się z jakich materiałów powstają monety, czym się zajmują międzynarodowe instytucje finansowe i skąd się wzięły. Krótko mówiąc ogromna dawka wiedzy w przystępnej formie. Co więcej Centrum Pieniądza NBP jest dostępne do zwędzania za darmo. Warto przyjść od razu po otwarciu, bo ustawiają się długie kolejki!
Muzeum Czartoryskich w Krakowie
To moim zdaniem najciekawsze muzeum w Krakowie. Słynie ze zbiorów obrazów (jest tu słynna “Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci”), ale wyróżnia jest również kolekcja uzbrojenia i zabytki starożytnej z Grecji, Rzymu i Egiptu. Wyróżnikiem jest na pewno ścieżka sensoryczna – specjalnie przygotowane eksponaty dla dzieci (kopie), których można dotykać. Duża liczba zbiorów jest zgromadzone na niewielkiej przestrzeni, więc zwiedzanie się nie dłuży. Muzeum Czartoryskich to zdecydowanie miejsce od którego należy rozpoczynać planowanie wycieczki do Krakowa!
Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu
Jedno z największych pozytywnych zaskoczeń. Dziwicie się, że jedno z najlepszych polskich muzeów nie znajduje się w stolicy tylko w miasteczku, które liczy jakieś 12 000 mieszkańców? No ja też. W Szydłowcu dowiesz się wszystkiego na temat instrumentów używanych w ludowych kapelach w różnych częściach Polski. Nie tylko zobaczysz je z bliska, ale też usłyszysz nagrania audio, a także będziesz na nich grać. Nie wiesz jak wygląda burczybas albo diabelskie skrzypce? Jeśli odwiedzisz Szydłowiec, to na pewno będziesz wiedzieć. Ekspozycję uzupełniają multimedia. W ramach przerywnika dzieci mogą zagrać na ekranie w memo albo ułożyć puzzle. Świetną robotę robią też pracownicy, którzy pomagają dzieciom grać na wybranych instrumentach. Całość zrobiona jest perfekcyjnie. To może być zaskoczeniem, ale ja nie mam wątpliwości – Muzeum Ludowych Instrumentów Ludowych w Szydłowcu stanowi wzór do naśladowania dla placówek z całej Polski.
Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie
To pewnie kolejne zaskoczenie. Zacznijmy od tego, że niewiele osób wie, że takie muzeum w ogóle istnieje, ponieważ nigdzie nie jest reklamowane. Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego znajduje się Świątyni Opatrzności Bożej na warszawskim Wilanowie. Muzeum znakomicie opisuje losy Karola Wojtyły i Stefana Wyszyńskiego korzystając z podobnych zabiegów co Europejskie Centrum Solidarności. Tutaj także oryginalne rekwizyty jak świadectwo szkolne Wojtyły, archiwalne zdjęcia, różańce czy liturgiczne szaty wymieszane są z elementami multimedialnymi – są filmy, muzyka, fragmenty archiwalnych przemówień itd. Do tego dochodzą jeszcze monumentalne instalacje – ogromna drewniana barka czy Las Kampinoski. Muzeum świetnie opisuje nie tylko historie życia obu postaci, ale także szerszy kontekst – walkę komunistycznych władz z polskim Kościołem, wpływ pielgrzymek Jana Pawła II na wydarzenia społeczne i polityczne, dziedzictwo obu postaci.
Muzeum Piłsudskiego w Sulejówku
To muzeum nagrodzone w międzynarodowym konkursie MUSE DESIGN AWARDS. Udało się tu dokonać trudnej sztuki, żeby pomnikową postać Marszałka zdjąć z piedestału i pokazać jako człowieka z krwi i kości. Poznajemy zatem Piłsudskiego nie tylko jako dowódcę Legionów Polskich i naczelnika państwa, ale też przez pryzmat dzieciństwa, młodości i działalności rewolucyjnej w okresie rozbiorowym. Zwiedzanie audio w wersji dla rodzin to nie przynudzanie przewodnika tylko wciągająca opowieść przerywana przez rozmaite zadania – coś trzeba znaleźć odpowiedzieć na pytanie albo ustawić się we właściwym miejscu. Poznając Piłsudskiego odkrywa się też historyczny kontekst – czas rozbiorów, okres po odzyskaniu niepodległości, wreszcie przewrót majowy i jego następstwa. Na wystawie są liczne elementy zmierzające do interakcji – puzzle, układanki, materiały filmowe. Dlatego zwiedzanie Muzeum Piłsudskiego w Sulejówku to naprawdę wspaniała przygoda!
Muzeum Emigracji w Gdyni
Następne muzeum z Trójmiasta. Wyróżnia się tym, że nie pokazuje przedmiotów, tylko próbuje opowiadać historie. Co więcej nie chodzi tu o losy wielkich postaci z pierwszych stron gazet, a zwykłych ludzi szukających lepszego bytu. Chociaż emigracja kojarzy się głównie z wyjazdami z Polski do Ameryki czy krajów Europy zachodniej, w Gdyni jest pokazane wiele innych kontekstów – migracje ludności wiejskiej w XIX wieku, przenoszenie się ze wsi do miast, relokacja z powodu zmiany granic po wojnie. To wszystko tworzy całościowy obraz i pozwala lepiej zrozumieć zmiany społeczne. W trakcie zwiedzania Muzeum Emigracji w Gdyni można zobaczyć wiele archiwalnych zdjęć, dokumentów, makiet, plakatów propagandowych. Wystawa pokazuje powody, kierunki migracji, warunki w jakich podróżowano.
Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu
Ta nowoczesna multimedialna wystawa jest dokładnym przeciwieństwem ekspozycji o Mickiewiczu, którą można było zobaczyć w Muzeum Literatury w Warszawie. Zamiast gromadzenia przedmiotów postawiono na przekazywanie wiedzy. Muzeum, tak samo jak epopeja naszego wieszcza narodowego, dokumentuje barwny szlachecki styl życia. Wizyta w Muzeum Pana Tadeusza to okazja, żeby poznać typowe dla Rzeczpospolitej stroje, potrawy, zwyczaje. Nie brakuje też informacji o samym Adamie Mickiewiczu, jego życiu, rodzinie, przyjaciołach. Najcenniejszy eksponat to rękopis Pana Tadeusza.
Muzeum POLIN
To trochę wstyd, że muzeum poświęcone historii polskich żydów powstało znacznie wcześniej niż porządne muzeum opisujące kompleksowo całą historię Polski. Jednak nie ma wątpliwości, że POLIN zasługuje na uwagę. W przystępny sposób wyjaśnia skąd na ziemiach polskich wzięli się Żydzi, czym się charakteryzuje ich kultura, język, zwyczaje. Na ekspozycji jest zrekonstruowana synagoga, a także sporo okazji do interakcji i zaangażowania odbiorców – możesz wybić własną monetę, wydrukować stronę z książki, skasować bilet na pociąg. Zwiedzanie z dzieckiem jest okrojone – pomija się całą część związaną z holokaustem.
Muzeum Życia w PRL
Muzeów PRL jest kilka. To warszawskie uważam za najciekawsze, pod wieloma względami porównywalne z bardzo dobrze ocenianym Muzeum DDR w Berlinie. Są tu oczywiście stare telewizory i radia, ale to coś więcej niż graciarnia. Można poczuć klimat minionej epoki przede wszystkim wchodząc do starannie zrekonstruowanych pomieszczeń. Najciekawsza jest kawiarenka, gdzie zjesz prawdziwą wuzetkę albo napijesz się oranżady. Rewelacyjne jest też zrekonstruowane przedszkole w którym można bawić się zabawkami i grać w stare gry. Muzeum Życia w PRL to świetna propozycja dla dzieci i dorosłych – do tego położona w ścisłym centrum przy placu Konstytucji w Warszawie.
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
To bez wątpienia najlepsze polskie muzeum poświęcone II Wojnie Światowej, choć nie ma dużej konkurencji. Ta placówka jako jedyna nie skupia się na bitwach i datach, a na przyczynach i długofalowych skutkach konfliktu zbrojnego, szczególnie z punktu widzenia ludności cywilnej. Tu na pierwszym planie nie ma przywódców, a koszmar życia w okupowanym kraju i konsekwencje nowego podziału świata po 1945 roku. Chcąc pokazać wojenne realia zrealizowano wystawę z niemałym rozmachem. Pod dachem znajduje się na przykład zrekonstruowana ulica z lat 30 XX wieku z witrynami sklepowymi i plakatami, a także pojazdy wojskowe, wnętrza domów i wojenne gruzowiska. Nie jest to idealne muzeum. Brakuje mi w nim prosto wytyczonej ścieżki zwiedzania. Do sal można wchodzić w różnej kolejności i czasami przez to łatwo się pogubić.
Najlepsze polskie muzea – lista rezerwowa
Wymieniona powyżej dziesiątka to nie jedyny muzea, które polecam. Jest jeszcze kilka innych placówek, które rozważałem jako dobry wybór do top 10 polskich muzeów. Na pewno na uwagę zasługują:
- Fabryka Emalia Oskara Schindlera – obiekt pod wieloma względami podobny do Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Jeśli mieszkacie na południu Polski i bliżej Wam do Krakowa to na pewno będzie dobry wybór.
- Centrum Nauki Eksperyment w Gdyni – świetne miejsce do robienia eksperymentów i zachęcania do nauki w przystępnej formie, w mojej opinii lepsze nawet od warszawskiego Centrum Nauki Kopernik. Temu typowi placówek poświęciłem jednak osobny ranking.
- Kopalnia Soli Wieliczka – następne miejsce, którego zwiedzanie jest niezwykłym przeżyciem. Długo wahałem się czy go tu nie uwzględnić.
- Karpacka Troja – to też trochę inna kategoria, ponieważ nie jest muzeum, tylko skansenem archeologicznym. Miejsce warte odwiedzenia, tylko że raczej sezonowe ze względu na atrakcyjność obiektów na świeżym powietrzu.
- Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – także w ścisłej czołówce, ale to także skansen, czyli miejsce atrakcyjne głównie gdy dopisuje pogoda.
Podsumowując, mamy tu 17 wyjątkowych miejsc w różnych częściach kraju, które w mojej opinii wyróżniają się na tle innych i lepiej od pozostałych realizują swoją misję! Zapraszam do odwiedzenia każdego z nich.
